Enver KAŞLI

Özet

Polislik; hukuk, mühendislik, antropoloji, sosyoloji, eğitim, davranış bilimleri, fen bilimleri, kamu yönetimi, maliye, tarih, havacılık gibi farklı bilim dalları ile olan ilişkisini giderek artırmaktadır. Buna bağlı olarak her geçen gün polisliğe ait yeni terimler ortaya çıkmasına rağmen kısaltmalar dizinine ve kılavuzuna bakıldığında askeri terimler, bilgisayar, müzik, dilbilgisi, reklam terimleri, işaretler, gıda katkı maddeleri, uluslararası ölçü birimleri, para birimleri, kimyasal elementler, ülke adları gibi kısaltmalarla karşılaşmak mümkün iken polisliğe ait terimler neredeyse bulunmamaktadır. Polis terimlerinin yazım kılavuzunda belirlenmemiş olması mesleki yazışmalar hazırlanırken fikir ayrılıklarına sebep olmakta ve birçok önemli işin yanında bir yazının çıkmasını geciktirebildiği için çalışanlar üzerinde olumsuz etkilere neden olabilmektedir. Bu çalışma ile polisliğe ait terimler belirlenmeye çalışılmış ve önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Polis Terimleri, Yazım Kılavuzu, Türkçe.

Giriş

Bir gece, nöbetçi polis memuru olarak görev yaptığınızı hayal edin. O gece, sıralı amirlere arz etmeniz gereken evraklarda nöbetçi kelimesini kısaltmak istediğinizde nasıl bir kısaltma yapardınız? “Nöb.”, “Nb.” veya “Nö.” kısaltmalarından hangisi nöbetçi kelimesini daha iyi ifade etmektedir? Başka bir örnek ise komiser yardımcısı kelimesi olsun. Komiser yardımcısı rütbesi “Kom. Yrd.”, “Kom. Yar.” ya da “Kom. Yard.” kısaltmalarından hangisi ile doğru olarak ifade edilebilir? Bu soruların cevabı, genellikle soru sorulan kişiye göre değişmektedir. Hiyerarşik yapı içindeki farklı kademelerdeki kişiler, kendilerine yakın gelen kısaltmanın daha doğru olacağını düşünerek başkalarına kendi kısaltma tercihlerini dayatabilmektedir.

Türkiye’nin karşı karşıya olduğu iç ve dış güvenlik sorunları ile kıyaslandığında hangi kısaltmanın doğru olup hangilerinin yanlış olacağı elbette küçük bir mesele olarak görülebilir. Nitekim resmi yazışmalarda, gerçek hayatta çoğu zaman bu türlü küçük şeyler gözden kaçar. Eğer yönetici bu konularda aşırı titizlik gösteriyorsa, evrak hazırlayanlar tarafından bu yönüyle pek sevilmez. Oysaki kısaltmalar, özellikle yazı dili birliğinin sağlanmasında gerekli olduğu için önemlidir. Çünkü dil; bir milletin kültürel değerlerinin başında gelir, duygu ve düşüncenin aktarılmasını sağladığı için insanı bir yığın veya kitle olmaktan kurtarıp “duygu ve düşünce birliği” olan millet haline getirir(Kaplan, 2010:39).

Bu açıdan bakıldığında bu çalışmanın iki temel amacı bulunmaktadır. İlk olarak, bu çalışma ile Emniyet Teşkilatı içinde kullanılan terimlerin kısalt(ılama)ması sorununa dikkat çekilerek teşkilat mensuplarına bu konuda bir farkındalık kazandırılması amaçlanmaktadır. İkinci olarak polisliğe ait terimlerin kısmen olsa bile bir liste yapılarak kısaltma önerilerinde bulunarak polisliğe ait terimlerin kısaltmaların belirlenmesine ve Türkçenin korunmasına kurumsal olarak katkı sağlanması için küçük bir adım atılması amaçlanmaktadır.

Kısaltma Kavramı

Kısaltmalar, özellikle yazılı anlatımda kolaylık sağlamak amacıyla bir ya da birden fazla kelimenin daha kısa olarak karşı tarafa iletilmesini sağlayan ifadelerdir ve bunların önemli bir kısmı kurumsal ifadeler için kullanılmaktadır. Kurum adları, meslekler, kurumsal yapıdaki makamlar ve unvanları ifade etmek için çoğu zaman kısaltmalar kullanılmaktadır. Bazı sivil polis birimlerinin operasyonlar esnasında giydikleri kıyafetlerde TEM, KOM gibi kısaltmaların yer aldığı medyada kolaylıkla görülebilmektedir. Bununla beraber kısaltma ifadesi, bazı durumlarda bir olay veya konunun anlatıldığı ya da alıntılanan uzun metinlerden bazı bölümlerin çıkartılarak kısaltılması için de kullanılabilmektedir(Fidan, 2002).

Türkçede kullanımı her geçen gün artan kısaltmalar, yazılı ve sözlü iletişimin doğru sağlanmasında daha önemli bir hale gelmektedir. Kısaltmalar; akronemi, alfabetik ve kesme olmak üzere kendi içinde üç farklı gruba ayrılmaktadır(Fidan, 2002:30). İlk grubu oluşturan akronemiler; kısaltılacak olan sözcüğün baş harflerinden oluşur ve bu baş harfler bir bütün olarak okunur(Oxford, 2016a). Mesela Olay Yeri İnceleme ismi kısaltılırken baş harfler olan O, Y ve İ harfleri kullanılmakta, telaffuz edilirken “oyi” olarak okunmaktadır. İkinci grubu oluşturan alfabetik grubunda ise kısaltılacak olan sözcüğün baş harflerinden oluşur ve bu baş harfler ayrı olarak okunur(Oxford, 2016b). Mesela Emniyet Genel Müdürlüğü ismi kısaltılırken E, G ve M harfleri kullanılmakta, telaffuz edilirken harfler “e-ge-me” olarak okunmaktadır. Üçüncü grubu oluşturan kesme türünde ise ismi oluşturan kelime veya kelimelerin tamamından ya da bazılarından birden fazla harf ya da hece alınarak oluşturulmaktadır. Mesela Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele ismi kısaltılırken sadece K, O ve M harfleri kullanılmakta S harfi kısaltmada geçmemektedir.

Kısaltmaların genellikle kalıplaşmış ve değişmez biçimler olarak kullanıldığını belirtilmektedir(Komisyon, 1995:67; Püsküllüoğlu, 2001:42). Bu haklı değerlendirmenin yanı sıra bazı durumlarda kısaltmaların, orijinal kelime grubunu adeta unutturarak yerine geçtiğinin de altı çizilmelidir. Mesela INTERPOL kısaltmasının kullanımı o kadar yaygındır ki bu kısaltmanın Uluslararası Adli Polis Komisyonu kelimesini ifade ettiğini bilenlerin sayısı nispeten azdır. Bununla beraber kısaltmalar, dilde yerleşik bir yapısı yoksa giriş kısmındaki örneklerde görüldüğü gibi dili kullanan kişi tarafından kendine has bir şekilde yazılabildiği için aynı kelimenin kısaltması yapılırken yazım birliği sağlanamaması oldukça yaygın görülebilir. Kısaltmaların yazımında ve söylenişinde birliğin sağlanabilmesi için kısaltmalar dizini hazırlanmaktadır.

Kısaltmalar Dizini

Yeni Türk alfabesinin kabulünden sonraki dönemde yazım kuralları ve kelimelerin yazılış biçimlerini belirlemek üzere 1928 yılında Dil Encümeni tarafından “İmla Lügati” hazırlanmıştır(Komisyon, 1995:9). Daha sonraki dönemlerde Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan yazım kılavuzu, yaşayan Türkçenin yazım rehberi olmayı hedeflemiştir. Bu kılavuzlar sayesinde kelimelerin yazımında oluşan tereddütleri gidererek ulusal düzeyde dilin yazımı konusunda yeknesaklığı sağlamayı amaçlanmaktadır. Yazım kılavuzlarının içeriğine bakıldığında birleşik ve pekiştirmeli kelimelerin yazımı, eklerin yazımı, hece yapısı, ses bilgisi kuralları ve kısaltmalar dizini gibi unsurlardan oluştuğu görülmektedir.

Yazım kılavuzu içinde yer alan kısaltmalar dizini, o dilde kullanılan kısaltmaların alfabetik listesi olarak tarif edilebilir. Balcıoğlu(2012)’nun araştırmasına göre 1928 yılında yayımlanan ilk eserde hiçbir kısaltma bulunmazken, 1967 yılında 409 kısaltma, 1993 yılında 52 kısaltma, 2005 yılında 561 kısaltma bulunurken kısaltma sayısı, 2012 yılında 1046’ya ulaşmıştır. TDK’nın internet sitesindeki listeye göre hali hazırda bu sayı 1047’dir(TDK, 2016).

Kısaltmalar dizini oluşturulurken kurum, unvan ya da meslek isimleri tek kelimeden oluşuyorsa kelimenin ilk harfi, birden fazla kelimeden oluşuyorsa ilk kelimenin ilk harfine göre alfabetik sıra oluşturulmaktadır. Kurum adları yazılırken, halk arasında bilinen isimler yerine kurumların resmiyetteki tam ismi esas alınmaktadır. Bununla beraber kısaltmaların nasıl oluşturulacağına ilişkin herkes tarafından uyulan kurulan belirli bir kuralın olmasa bile herkes tarafından anlaşılabilmek için kısaltma yapılırken bazı esasların var olduğu bilinmelidir(Hengirmen, 1999:73). Konumuzla ilgili olarak bilinmesinde fayda olan kuralların bazıları şöyledir. Birleşik sözcüklerde her birim kısaltmaya aktarılmaya çalışılır. İlk birimin tamamı, ikinci birimin ilk harfi alınır. Tür adları kısaltılırken genelde baştan üç harf kullanılır ve sonuna nokta konulur(Fidan, 2002:33-35; Püsküllüoğlu, 2001:42).

Hali hazırdaki yazım kılavuzlarında yer alan kısaltmalar dizini incelendiğinde polisliğe ait terimlerin neredeyse hiç yer almadığı görülmektedir. TDK’nın sitesinde yer alan 1047 terim incelendiğinde doğrudan polisliğe ait iki terim bulunmaktadır. İlk terim Emniyet Genel Müdürlüğü olup EGM olarak kısaltılmaktadır. İkincisi ise Uluslararası Cinayet Polisi Komisyonu (International Criminal Police Commission)[1] olup INTERPOL olarak kısaltılmaktadır. Bununla beraber kamu sektöründe genel olarak kullanılan şube müdürlüğü, uzman gibi kelimeler de kısaltma dizininde bulunmaktadır.

Polisliğe Ait Terimler ve Kısaltma Önerileri

Polis kavramı, vatandaş olmak ya da siyasi bir faaliyette bulunmak anlamına gelen Yunanca “politeuein” kelimesi ile ilgilidir ve “şehir, devlet” anlamına gelmektedir. Bu tanım polisliğin; bireyler, siyasi süreçler ve devlet ile olan ilişkisini vurgular(Roberg vd., 2005). Polis, ülke sınırları içinde kamu düzenini sağlamakla görevli silahlı ve üniformalı olarak icra edilen kamusal bir meslektir. Polisin görevi, suçun önlenmesi ve işlenmiş bir suçun aydınlatılması olarak iki kısma ayrılabilir. Meşru şiddet kullanma tekeline sahip olan polis; kamu düzenini korumak, bozulan kamu düzenini sağlamak, işlenmiş bir suçu aydınlatmak ya da suç işleyen kişileri adaletin karşısına çıkarma görevini ifa ederken gerektiğinde kanunda belirtilen şartlara uygun olarak zor kullanabilir. Bu açıdan bakıldığında polis ile diğer kurumlar arasındaki en önemli fark, polisin sahip olduğu zor kullanma yetkisidir.

Burada dikkat edilmesi gereken nokta polis kavramının her geçen gün anlamının genişlediğidir. Polislik denilince geçmiş dönemlerdeki “meslek” algısının ötesinde günümüzde bir kuruluş, bir faaliyet, polislik mesleğini icra eden memur ve bir bilim boyutu olmak üzere beş farklı boyutu olan bir olgu ile karşılaşılmaktadır. Polisliğe ait terimler, polisliğin bilim boyutunu daha yakından ilgilendirmektedir. Önceki dönemlerde ıstılah olarak bilinen terim, bir bilim veya meslek dalına ait özel bir kavramı ifade eden kelime olarak tanımlanabilir. Polislik; hukuk, mühendislik, antropoloji, sosyoloji, eğitim, davranış bilimleri, fen bilimleri, kamu yönetimi, maliye, tarih, havacılık gibi farklı bilim dalları ile olan ilişkisini giderek artırmaktadır. Buna bağlı olarak her geçen gün polisliğe ait yeni terimler ortaya çıkmasına rağmen kısaltmalar dizinine ve kılavuzuna bakıldığında askeri terimler, bilgisayar, müzik, dilbilgisi, reklam terimleri, işaretler, gıda katkı maddeleri, uluslararası ölçü birimleri, para birimleri, kimyasal elementler, ülke adları gibi kısaltmalarla karşılaşmak mümkün iken(Fidan, 2002; TDK, 2016) polisliğe ait terimler neredeyse bulunmamaktadır.

Aynı zamanda bir yazışma mesleği olan polislikte resmi yazışmaların Türkçe kurallarına uygun olarak yapılması mevzuat tarafından açıkça emredilmektedir. İlgili yönetmeliğe[2] göre resmi yazışmalarda hazırlanan “Belge, Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Yazım Kılavuzu ve Türkçe Sözlük esas alınarak dil bilgisi kurallarına göre anlamlı ve özlü olarak yazılır…” (m. 14/8) denilerek kısaltmalar konusunda TDK tarafından hazırlanan yazım kılavuzuna atıfta bulunmaktadır. Bununla beraber başka bir düzenleme ise (m. 14/9) “Metin içinde kısaltma kullanılacak ise ifadenin ilk kullanıldığı yerde açık biçimi, sonra parantez içinde kısaltma yazılır” şeklindedir. Bu iki düzenleme beraber değerlendirildiğinde resmi yazışmalarda kısaltmalar yazılırken önce kısaltılacak ifade tam yazılmalı, bu ifadenin yanında kısaltması belirtilmeli, kısaltma yapılırken de öncelikle yazım kılavuzundaki kısaltma şekli esas alınmalıdır. Bu mevzuat hükümlerine uygun olarak gerek yaşayan Türkçe ile yapılan resmi yazışmalarda gerekse gündelik hayatta polisliğe ait terimlerin kısaltmalarının belirli bir kalıba kavuşturulmasının faydalı olacağı düşünülerek aşağıda bir tablo hazırlanmıştır.

Yöntem: Tabloda öncelikle polisi doğrudan ilgilendiren mevzuat hükümleri ardından konu ile ilgili yazılı ve görsel yayınlar taranarak bu metinlerde geçen terimler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bir sonraki adımda ise yukarıda kısaca bahsedilen kısaltma kurallarına uygun olarak, tespit edilen terimler için kısaltma önerilerinde bulunulmuştur. Bu önerilerin bir kısmı teşkilat içinde kullanıldığı bilinmekteyse de bu kısaltmaların yazım kılavuzlarına dahil edilebilmesi için aşağıdaki tabloya yazılmasının faydalı olacağı düşünülmüştür. Ayrıca bazı terimlerin İngilizce tercümeleri ve kısaltma önerileri de aynı kutu içine eklenmiştir.

Tablo: Polisliğe Ait Bazı Terimler ve Kısaltma Önerileri.

Yukarıdaki tabloda yer alan kısaltmalar öneri niteliğinde olduğunun altı yeniden çizilmelidir. Dolayısıyla bu öneriler eleştiriye açıktır, eleştirilerek Türkçeye daha uygun kısaltmalara ulaşılacağı düşünülmektedir. Bununla beraber kurumsal kısaltmaların, zaman içerisinde sosyal gelişmelere uygun olarak değişebileceği de gözden kaçırılmamalıdır. Mesela Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanlığı, 1965-1981 yılları arasında “Cmh. Bşk.” kısaltması ile ifade edilirken 2005 yılı ve sonrasında “Cum. Bşk.” kısaltması kullanılmaya başlanmıştır. Genelkurmay, 1965-1981 yılları arasında “Gen. Kur.” kısaltması ile ifade edilirken 2005 yılı ve sonrasında “Gnkur.” kısaltması kullanılmaya başlanmıştır(Balyemez, 2012).

Sonuç

Sonuç olarak görüleceği üzere polisliğe ilişkin terimlerin sayısı git gide artmasına ve birçoğu ulusal düzeyde toplumun karşısına sıklıkla çıkmasına rağmen kısaltmalar dizininde bu terimlere yer verilmemektedir. Buna bağlı olarak birçok terim resmi yazışma hazırlamakla görevli memurların, gazetecilerin kendine has doğrularına göre şekillenmektedir ve yazışmalarda yazım birliğini sağlamak zorlaşmaktadır. Daha önce bahsedildiği gibi bir kısaltmanın yanlış yazımı, muhatabın bunu anlamasını imkansız kılmadığı sürece küçük bir mesele olarak görülmektedir. Oysaki resmi yazışmalardaki kalitenin artırılması ve kurumsal bir terminolojinin oluşmasını sağlamak çok uzak değildir. Bu çalışmada örnek olarak sunulduğu gibi, öncelikle mevzuat hükümleri olmak üzere bilimsel ve kurumsal yayınlar, haberler, araştırma raporları gibi metinler Türk Dil Kurumu temsilcilerinin de yer aldığı uzman bir ekip tarafından incelenerek Türkçe kısaltma kurallarına uygun olarak belirlenmelidir. Belirlenen bu terimler; Polis Akademisine bağlı eğitim kurumlarında resmi yazışma konusu ile ilgili ders müfredatlarına eklenmeli, ulusal düzeyde yaygın olan terimlerin ise TDK tarafından hazırlanan yazım kılavuzunda yer alması sağlanmalıdır.

Kaynakça

Balyemez, Sedat, (2012), “TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Bartın Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), ss.41-57.

Fidan, Bülent, (2002), Kısaltmalar Kılavuzu, Om Sözlük: İstanbul.

Hengirmen, Mehmet, (1999), Yazım Kılavuzu Noktalama İşaretleri, 2. Basım, Engin Yayınevi: Ankara.

Kaplan, Mehmet, (2010), Kültür ve Dil, 26. Baskı, Dergah Yayınları: İstanbul.

Komisyon, (1994), Ana Yazım Kılavuzu, 9. Basım, ADAM Yayınları: İstanbul.

Oxford Dictionary, (2016a), Acronym, http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/acronym (E.T. 1 Eylül 2016).

Oxford Dictionary, (2016b), Initialism, http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/initialism(E.T. 1 Eylül 2016).

Püsküllüoğlu, Ali, (2001), Yazım Kılavuzu, Arkadaş Yayınevi: Ankara.

Roy, Roberg; Kenneth, NovakÜ; Cordner, Gary, (2005), Police & Society, 3rd Edition, Roxbury Publishing Company:California.

TDK, (2016), Kısaltmalar Dizini, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=198:Kisaltmalar-Dizini&catid=50:yazm-kurallar&Itemid=132(E.T. 1 Eylül 2016).