Ali Can KARAASLAN

Polis Memuru

Ankara Bölge Kriminal Polis Laboratuvarı Müdürlüğü

Araç Adli Bilişimi: Kaza Verileri

Araç Adli Bilişimi Kavramı

Araç adli bilişimi; otomobiller, kamyonetler ve kamyonlar tarafından depolanan verilerin elde edilmesi, tanımlanması ve analizine odaklanan bir dijital adli bilim alanıdır. Araç adli bilişimi kavramı ilk olarak 1976 yılında, İngiltere Polis Bilimsel Gelişim Şubesi tarafından geliştirilen ANPR (Otomatik Plaka Tanıma) sistemi ile ortaya çıkmıştır (Bağlantı-1). Ancak son yıllarda suçluların kovuşturulması süreci giderek karmaşıklaşarak araçlardan veri elde edilmesini de kapsar hale gelmiştir. Araçtan elde edilen veriler, suçun tespit edilmesine yardımcı olabilir ve mahkemede delil olarak kabul edilebilir. Ayrıca söz konusu verilerin ışığında trafik kazalarının nedenleri, kazanın meydana gelme şekli, kaza saati, sürücü davranışları, kazaların derinlemesine araştırılması ve yeniden canlandırılması çalışmaları gerçekleştirilebilmektedir.

Kaza Verileri

Kaza verileri; özellikle tanıkların olmadığı veya tanık ifadelerinin çelişkili olduğu durumlarda, tam olarak kazanın nasıl gerçekleştiği, varsa kimin ya da hangi etmenlerin kazaya neden olduğu, kaza esnasındaki sürücü davranışlarının neler olduğu, kazaya karışan araçların son durumlarının ne olduğu gibi kaza araştırmasına yön veren, güvenilirliği ispatlanmış sayısal verilerdir. Bu sayısal verilerin elde edilmesi ve değerlendirilmesi; kaza analizi için ek verilerin elde edilmesi (çarpışma hızları, delta-v değerleri, sürücü destek sistemleri vb.), kazanın başlama anının yeniden canlandırılması (kazadan önceki son 5 saniye ve kaza anı), aktif ve pasif güvenlik sistemlerinin kurulumu hakkında bilgi edinilmesi ve güvenlik sistemlerinin aktivasyonunun doğrulanması (çoklu çarpışma freninin tetiklenmesi, emniyet kemeri gergisi vb.) açısından oldukça değerlidir.

Kaza verilerinin elde edilmesi ile emniyet kemerinin durumu, araç hızı, araç direksiyon açısı, hangi bölgeden kaza yapıldığı, kazadan beş saniye önceki sürücü girdileri ve çarpışma şiddeti gibi kaza araştırmasına ve yeniden canlandırılmasına yönelik olarak hayati bilgiler elde edilebilir.

EDR (Event Data Recorder)

EDR (Event Data Recorder), bir aracın kaza anını ve kaza anından önce araçta gerçekleşen olayları kayıt eden, küçük bir bilgisayar sabit diskini andıran elektronik cihazdır. EDR cihazları aslında Airbag Control Modülünün (ACM) bir parçasıdır. Airbag Control Modülünün görevi bir çarpışma olayı meydana geldiğinde hava yastıklarının tam olarak ne zaman açılması gerektiğini araca iletmektedir. Bir Airbag Control Modülü, çarpışma esnasında, ihtiyaç duyduğu tüm bilgiyi araç içerisindeki veri iletişim ağından toplar. Çarpışma esnasında araç hızı, fren durumu vb. tüm bilgiler gerçek zamanlı olarak EDR cihazı içerisinden geçer ve kayıt edilir.

EDR cihazları araç içi ağ sistemi üzerinden çeşitli kontrol sistemlerine bağlıdır. EDR; frenler, hava yastıkları, emniyet kemerleri gibi çeşitli sistemleri izler ve bir olay meydana geldiğinde bu sistemlerdeki verileri yakalayarak kaydeder (Lee ve Woo,2022:79). EDR cihazları, araç kullanılmaya başlandığından itibaren sürekli olarak kayıt halindedir. Bu cihazlar araç durumu ve sürücü davranışları ile ilgili veri elde edilebilecek her türlü olayı kayıt etmektedir.

EDR cihazları çalışma prensibi olarak araç ile ilgili olayları sürekli olarak depo eder ve yeni veriler geldikçe depo edilen eski verilerin üzerine veri yazar. Bu durum hava yastığı patlaması, ani hızlanmalar, kaza, çarpışma gibi tetikleyiciler olmadığı müddetçe kesintisiz olarak devam etmektedir. Araç kazası gibi EDR cihazının tetiklenmesini sağlayacak bir olay halinde, EDR hafızasında kaza anı ve kaza anından geriye doğru son 5 saniyede gerçekleşen durumlar, cihaz hafızasında kalıcı olarak saklanır ve silinme ya da üzerine farklı veri yazılmasının önlenmesi amacıyla cihaz kendi kendini kilitler (Lee ve Woo,2022:79).

EDR cihazları; farklı üreticilere göre değişik modellere sahip olmalarına rağmen genel olarak olay saati, aracın hızı, frenleme yoğunluğu, gaz pedalına basılma derecesi, fren lambası anahtarı, motor devri sayısı, ani hız değişimleri, emniyet kemerlerinin konumu, hava yastıklarının durumu ve dönüş sinyallerinin kullanımı gibi kazanın nasıl olduğunun ve neden kaynaklandığının çıkarımlarını yapabilecek zengin miktarda veri sağlayabilir. Bu bilgiler; kazaları yeniden yapılandırma uzmanları tarafından fiziksel kanıtları desteklemek amacıyla giderek daha fazla kullanılmaya başlanmıştır. Bugüne kadar EDR cihazları ile ilgili yapılan çoğu araştırma, EDR cihazından elde edilen verilerin kullanımına ve fiziksel olaylar ile ilgisine odaklanmıştır.

Araç teknolojileri geliştikçe; video görüntüleri, coğrafi konum, geçilen güzergâhtaki GPS koordinatları gibi pek çok veri EDR cihazlarının veri kaydetme kabiliyetlerine eklenmektedir (Bölm,2020:140-146).

2019 yılında AB’de yayımlanan ve köklü değişiklikler içeren “General Safety Regulation/(EU) 2019/2144”, ülkemizde Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı tarafından hızlıca uyumlaştırılmıştır (Bağlantı-2). Yönetmelik; “Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunlar İçin Tasarlanan Aksam, Sistem ve Ayrı Teknik Ünitelerin Genel Güvenliği ve Korunmasız Karayolu Kullanıcılarının ve Yolcuların Korunması ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliği (AB/2019/2144)” olarak 14 Mayıs 2020 tarihinde yayımlanmıştır (Bağlantı-3). Bu yönetmelik kapsamında Temmuz 2024 tarihi itibariyle ülkemizdeki yeni otomobillerde EDR bulundurma zorunluluğu getirilmiştir. Ayrıca 2029 yılına kadar farklı türdeki karayolu araçlarını kapsayacak şekilde EDR bulundurma zorunluluğu uygulamasının genişletilmesi planlanmaktadır.

Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Başkanlığı tarafından gerçekleştirilen “Derinlemesine Kaza Araştırma ve Kaza Canlandırma” çalışmaları kapsamında; bilimsel yöntem ve teknikler kullanılarak araçların Airbag modülüne erişim sağlanmakta ve elde edilen EDR verilerinin ışığında kaza araştırmaları ve kaza canlandırma faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde hâlihazırda pek çok marka/model araçta EDR cihazı bulunmaktadır. İlgili yönetmeliğin uygulanması ile birlikte insan hatasından kaynaklı kazalarda düşüş sağlanacağı değerlendirilmektedir. Buna ek olarak kazaya karışan araçlar ve kazaların oluş nedenleri hakkında derinlemesine bilgi edilebileceği ve araştırma yapılabileceği öngörülmektedir.

BAĞLANTILAR

1. https://reglocker.co.uk/uses-benefits-of-anpr

2. https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2019/2144/oj

3. https://resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/05/20200514-2.htm

KAYNAKÇA

Bölm, K. vd. (2020). “New developments on EDR (Event Data Recorder) for automated vehicles”. 140-146.

Lacroix, J. (2017). “Vehicular Infotainment Forensics: Collecting Data and Putting It into Perspectiv” (MSc Computer Science Thesis). University of Ontario Institute of Technology.

Lee, Y. ve Woo, S. (2022). “Practical Data Acquisition and Analysis Method for Automobile Event Data Recorders Forensics”.