Dünya üzerinde geniş çeşitliliğe ve tür sayısına sahip olan bitkilerin birçok kullanım alanı mevcuttur. Dünya ekosistemine büyük katkısı olan, atmosferdeki oksijen-karbondioksit dengesini koruyan bitkiler, ilaç, kozmetik sektöründe, yiyecek, içecek ve bioyakıt olarak da kullanılabilmektedir. Bitkilerin bu derece hayatımızda olmasının bir gereği olarak, onları daha yakından tanıyabilmemiz için bitki bilimi ortaya çıkmıştır. Biyolojinin bir kolu olan, bitki bilimi (botanik), bitkileri morfolojik, fizyolojik, sistematik, genetik, sosyolojik vb. açıdan inceleyen bilim dalıdır. Bitkilerin tohum, meyve, çiçek, yaprakları gibi morfolojik özellikleri ve moleküler incelemeleri sonucunda, herhangi bir bölgede hangi bitkinin bulunduğu, bulunan bitkinin o yöreye özgü (endemik) ya da geniş yayılımlı (kozmopolit) olması, polen morfolojileri, hangi dönemde çiçeklenip hangi dönemde meyve verdiği, otsu, çalımsı, odunsu özelliği, tek yıllık, çok yıllık olması gibi özellikleri kolaylıkla tespit edilebilir.

Bitkilerin bu özelliklerinin tespit edilebiliyor oluşu, farklı organlarının ve parçalarının tarih boyunca birçok adli vakada yer almalarını sağlamıştır. Bunun sonucunda farklı bir alan ortaya çıkmıştır: Adli Botanik. Türkiye’de ve dünyada, kriminal araştırmalarda henüz yeni kullanılan bir bilim dalı olan adli botanik, birçok adli vakada, işlenen suç ve olay yeri arasındaki ilişkiyi çözme konusunda yardımcı olmuştur. Yani, adli botanik, bitkinin fizyolojik, morfolojik, sistematik ve genetik özellikleri dikkate alınarak, olay yerindeki cesetin başka bir yere taşınıp taşınmadığı, olayın gerçekleşme zamanının ve cinayetin işleniş şeklinin belirlenmesi (cinayet, intihar veya kaza),  olay yerinin özelliklerinin belirlenmesi konularını aydınlatarak olayın çözülmesine yardımcı olan bir bilim dalıdır.

Bitkilerin polenlerin sporlarını inceleyen bir bilim dalı olan palinolojiden, adli olaylarda sıkça yararlanılmaktadır. Polenler ve sporlar, polimorfolojik özellikleri ile bitkinin diğer organları gibi onu taşıyan bitkinin kimliği hakkında bilgi sağlamaktadır. Polenlerin bulunma durumu, eşyalar, uyuşturucu ve cesetin nerden nereye taşındığı ve nerede bulunduğu; katil veya maktulun derisi, bağırsağı, midesi ve solunum sisteminde bulunma durumu ile cinayetin işlendiği yer ve cinayeti işleyen kişi konusunda fikir sahibi olmamızı sağlar.

2007 yılında, polenlerin adli olaylarda güvenilir bir delil olup olmayacağını öğrenmek için bir araştırma yapılmıştır. 5 farklı lokasyondan farklı mevsimlerde topraktan ve deneysel olarak aynı lokasyonlarda bulunan kişilerin giysi ve ayakkabılarından polen örnekleri alınmış, elektron mikroskobu (SEM) ile bu polen izolasyonlarının karşılaştırmaları ve tespiti yapılmıştır. Araştırma sonucunda ayakkabı ve giysilerden izole edilen polenlerle, lokasyondaki polenler uyuşmuştur. Bu araştırmanın sonucu polenlerin adli vakalarda delil olarak kabul edilebileceğini bilimsel olarak göstermiştir.

1 Mart  1932’de New Jersey’de gerçekleşen bir olay, bitki biliminin delil olarak kullanıldığı ilk olay olmuştur. Bu olayda, Charles Lindbergh adında bir adamın 20 aylık oğlu kendi evinden kaçırılmıştı. 2 ay sonra ceset kaçırıldığı eve yakın bir yerde bulundu ve ölüm nedeninin kafatasına aldığı bir darbe sonucu olduğu ortaya çıktı. Bebeğin evden kaçırılması dikkate alınarak eldeki tek veri, bebeğin penceresine giden ahşap merdivendi. Şüphelilerin evlerinde yapılan arama sonucunda, Bruno Richard Hauptman’ın evinde ahşap kirişler bulundu. Ahşap kirişler konusunda yeterli bilgi edinebilmek için bir ağaç uzmanına başvurma gereği duyuldu. Alanında bir uzman olan Arthur Koehler bu kirişleri birçok özelliği bakımından (el yapımı- ticari yapım, düğüm desenleri, ağaç büyüme halkaları ile yaş tayini, kaç ağaç kullanıldığı, çeşitli mikroskobik incelemeler), bebeğin evindeki ahşap merdiven ile karşılaştırdı. İnceleme sonucunda büyüme halkaları ( ağaç 16 yaşında idi) ile evdeki merdiven eşleşti. Delil mahkeme tarafından kabul edildi ve Hauptman tutuklandı.

Ülkemizde, adli botaniğin kullanımı özellikle polen araştırmaları (Adli Palinoloji) alanında yapılmakta, bu alanda bilirkişi ve uzman görüşlerine başvurulmaktadır. Polenler dışında, bitkilerin genel morfolojik özellikleri, türlerin tespitinde vazgeçilmez olsa da, genetik biliminin gelişmesiyle, tür tespitinde genetiğe başvurmak, elde edilecek delilin güvenilirliğini arttırmaktadır. Nasıl ki DNA’nın eşsiz olma özelliğini tıpta ve vakalarda kimliklendirme çalışmalarında kullanıyorsak, adli botanikte de genetik belirteçlerin kullanılması kaçınılmazdır. Genetik çalışmalarla birlikte adli botanik bilimine ve gerekli durumlarda başvurulacak bilim insanlarının varlığına her geçen gün daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır.

Detaylı bilgi için: Coyle, H.M, Lung- Lee, C., Lin, W.,Lee, H. C., Palmbach, T.M, 2005. Forensic Botany: Using Plant Evidence to Aid in Forensic Death Investigation, Croatian Medical Journal, Vol.46 No.4

Zorlu, E., Çetin, Ç., 2007. Giysilerdeki ve Ayakkabılardaki Topraktan Elde Edilen Polenlerin Adli Bilimlerde Kullanılması, Journal of Forensic, Medicine, J For Med. 2007;21(3): 13-24

Simge Varlık